Türev Ürünler (Derivatives) Nedir?

Türev ürünler (bunlara genel olarak vadeli işlem kontratları ve opsiyon kontratları da denebilir), değeri bir ya da birden fazla varlığa bağlı olan, bu varlıklardan türemiş finansal enstrümanlardır. Bir türev ürünü, iki taraf arasında oluşturulmuş bir kontratı temsil eder. Türev ürünlerin fiyatı, üzerine yazılmış olduğu varlığa bağlı olarak belirlenir. Herhangi bir varlık üzerine yazılabilecek olan türev kontratların en çok kullanılanları hisse senetleri üzerine, bono üzerine, emtia üzerine, borsa endeksleri üzerine, yabancı para birimi üzerine ve faiz oranı üzerine yazılanlardır.  Türev ürünler yüksek oranda kaldıraç kullandıkları için genelde yüksek riskli finansal enstrümanlar olarak görülürler. Hatta, ünlü yatırımcı Warren Buffett bir konuşmasında bu finansal varlıklar için ‘kitle imha silahı’ ifadesini kullanmıştır. Ancak türev ürünler spekülasyon yerine yatırım riskini hedge etmek için kullanıldıklarında hayat kurtarıcı olabilirler. Örneğin; diyelim ki bir üretici yurt dışından dövizle ham madde ithal ediyor. Dövizin yükselmesi bu üreticinin karında azalmaya, hatta üreticinin zarar etmesine yol acacaktır. Bu üretici ileriki dönemde karşılaşılması muhtemel döviz riskini bir vadeli döviz kontratı imzalayarak ya da piyasadan bir kontrat satın alarak hedge edebilir. Ya da bir portföy yöneticisi, yönettiği yatırım portföyünün riskini kontrol etmek için türev ürünler kullanabilir.

Opsiyonlar (options), futures, forwards, ve swaps en çok kullanılan türev ürünlerdir. Değişik tipteki bu kontratlar borsalarda (Türkiye’de Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası-VİOP) ya da tezgah üstü piyasalarda (OTC) alınıp satılırlar. Bu ürünlerin değerlemesi karmaşık matematiksel modellerle yapılır, dolayısıyla türev ürünler piyasası daha çok profesyonel yatırımcıların hakimiyetindedir.